Có một câu chuyện của Nguyễn Huy Thiệp về thân phận của những người Việt xa xứ lấy tên là “Không khóc ở California”. Đó là một truyện ngắn đáng đọc, nhà văn mượn câu chuyện một người cũ từ Việt Nam (tượng trưng cho cái đất nước nhiệt đới quê hương) sang thăm một cô gái định cư ở tiểu bang xa xôi nước Mỹ để nói về những khó khăn vất vả, những nỗi đau không nói thành lời, tình yêu và nỗi nhớ với quê hương của những người Việt xa nhà.
Cô gái trong câu chuyện cố gắng mạnh mẽ hòa nhập vào cuộc sống nơi đất khách. “Cô nói tiếng Anh. Chỉ khi nào thất bại, chỉ khi nào một mình, khi nào nhục nhã ê chề lắm cô mới bật ra tiếng nói mẹ đẻ của cô. Ồ – dĩ nhiên, đấy là một tiếng chửi thề, một câu tục tĩu. Anh không hiểu gì cả. Anh là thằng ngốc 100%. Anh đâu biết cô đã từng bị sốt rất dữ, đã nôn mửa, run rẩy, thậm chí ngất đi. Cô đã tái mặt vì sợ hãi… Day dứt, dĩ nhiên rồi. Cười như mọi người. Khóc như mọi người. Đọc sách như họ. Lái xe như họ. ứng xử với luật pháp. Với cảnh sát. Với đạo đức. Với khoai tây. Với cá thu và cá hồi. Với đồ lót.” (Trích đoạn truyện ngắn). Và cô gái ấy không khóc ở California mặc dù “Trưóc mắt anh là người đàn bà khó an ủi nhất hành tinh. Cô sẽ khóc. Sẽ khóc mất. Sẽ khóc về cảnh tha hương ở nơi đất khách quê người… Sẽ khóc về Anh ngữ và Việt ngữ… Sẽ khóc vì những lo toan trong cảnh gia đình… Sẽ khóc vì chồng con, bạn bè… Sẽ khóc vì những phù du, bội phản… Sẽ khóc cho kiếp làm người…” (Trích đoạn truyện ngắn)
Từ lâu rồi những giọt nước mắt đã theo chân người Việt đi khắp nơi trên thế giới. Ở Nhật cũng vậy. Nhờ những tao ngộ của mình, tôi đã được chứng kiến nhiều giọt nước mắt. Có giọt nước mắt của nhớ con thơ, có giọt nước mắt thương mẹ già, có giọt nước mắt ấm ức khi bị người bản xứ bắt nạt, có giọt nước mắt tủi thân khi ngày cuối năm không được về ăn mâm cơm Tất niên, có giọt nước mắt xót thương người đồng hương chẳng may qua đời hay giọt nước mắt cho cô bé đáng thương bị sát hại ở Chiba mới đây. Tôi biết còn nhiều giọt nước mắt khác được giấu bên trong cho những nỗi niềm riêng mà những người Việt ở Nhật hàng ngày phải trải qua cũng giống như cô gái trong truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp.
Có một lần tôi hỏi một anh tu nghiệp sinh khi đi dịch: “Làm việc vất vả mà lương không cao anh có thấy nản không?”. Anh cười bảo: “Vất vả cũng phải chịu thôi, phải cố mà kiếm tiền về lo cho thằng cu ở nhà nữa. Thỉnh thoảng gọi về nhà nhìn nó bi bô cũng đỡ mệt” Đằng sau nụ cười đó chắc hẳn là những giọt mồ hôi và có thể là những giọt nước mắt không tên. Còn nhiều thân phận khác ở nước Nhật cũng giống như anh, nỗ lực mỗi ngày vì một động lực ở quê nhà. Những động lực âý sẽ giúp lau đi những giọt nước mắt.
Người Việt ở Nhật đã có những hội nhóm để bảo vệ, chia sẻ nhau những vui buồn, chỉ nhau những kinh nghiệm sống, giúp nhau về cuộc sống, về pháp luât. Những cái tết xa nhà cũng có bánh chưng, khi có người gặp nạn đã có những lời kêu gọi giúp đỡ ủng hộ. Tôi tin rằng những người Việt ở Nhật sẽ đủ mạnh mẽ và bản lĩnh để ứng phó được với khó khăn vất vả trong cuộc sống, với tiếng Nhật, với văn hóa và pháp luật,… và sẽ chỉ có những giọt nước mắt hân hoan ngày trả về, những giọt nước mắt hạnh phúc vì thành công.
Trong truyện ngắn có một bài thơ rất hay mà tôi vẫn nhớ.
Không khóc ở California.
Không khóc.
Không khóc ở Louisiana.
Không khóc ở quận 13 Paris.
Không khóc
Không khóc ở Beclin, ở Sydney, ở Tokyo
Những người Việt không khóc ở California
Em không khóc
Em không khóc ở California
Em không khóc
Kìa mưa rơi, mưa rơi và lá bay
Em lái xe đi
Con đường hun hút và mưa bay bay
Kính xe mở
Ai huýt sáo một bài hát bên đường
Nhớ anh, nhớ quê hương
Em không khóc
Em không khóc ở California
Em không khóc
Ở chốn xa xăm cuối nơi chân trời
Nơi mẹ sinh ra gọi là quê hương
Em gọi tên là nhớ thương
Người ta gọi là cội nguồn
Sao em lẩm cẩm như một bà già
Em sẽ không khóc
Không khóc ở California
Anh ạ,
Em lớn lên rồi, không còn thẹn thùng
Em mặc một chiếc áo rộng
Em sẽ mua hoa
Xếp đặt đồ vật trong nhà
Em yêu mọi người
Mọi người không khóc
Không khóc ở California
Anh ạ, hôm nay tiệm cà phê vui hơn
Có ai gật đầu chào em.
Có phải anh gật đầu chào em rồi mỉm cười
Em đưa tay ra
Biết rằng anh vừa nắm tay em…
Em thấy hơi ấm
Em thấy ổn rồi, rất ổn…
Em lớn lên rồi, không còn thẹn thùng
Em soi trong gương
Giữ gìn nhan sắc, giữ gìn thói quen
Có người vừa đi xa về,
Mang cho em một chút gió, một chút nắng
Em sưởi mình trong kỷ niệm
Và cười trong mơ.
Anh hôn vào nụ cười ấy…
Nụ cười xa xăm
Em lớn lên rồi, không còn thẹn thùng
Em ra siêu thị
Em xuống trung tâm
Em mua một gói kẹo nhỏ
Và liếm chiếc kẹo như liếm vết thương
Anh tan biến trong miệng em
Em cười một mình .
Và soi trong gương
Không khóc
Không khóc ở California
Cho dù cách xa…
Phải rồi, những người Việt chân chính sẽ như những mầm tre mọc thẳng, đủ kiên cường để không khóc ở Tokyo.
Khuê Ngô (Tôi kể bạn nghe về nước Nhật – iSenpai)