Cơm Bento và câu chuyện thẩm mỹ ẩm thực xứ mặt trời mọc

Bento có một lịch sử lâu đời và ly kì, nhiều biến động. Những hộp cơm bento đầu tiên ra đời vào khoảng cuối thời Kamakura (những năm 1300), qua thời Edo và Meiji, đến thời Taisho (1912 – 1926), nghệ thuật Bento đã đạt đến mức đỉnh cao và trở thành nét đặc sắc trong ẩm thực cung đình. Bento lúc này được xuất hiện vào các buổi tiệc trà, du ngoạn ngoài trời, và đặc biệt là lễ hội ngắm hoa anh đào – những hoạt động gắn liền với đời sống của tầng lớp quý tộc

Trải qua thời gian, chế độ phong kiến ở Nhật dần suy yếu, đất nước mở cửa và đặc biệt là sau thất bại ở Thế chiến thứ hai, cơm hộp không còn là thú vui trong các buổi ngao du sơn thủy như trước đây nữa. Bento được bình dân hóa, phục vụ cho đời sống tất bật và bận rộn của người dân. Cho đến ngày nay, văn hóa bento đã rất thân thuộc với người Nhật Bản, từ học sinh sinh viên, công chức văn phòng cho đến tầng lớp lao động bình thường đều có thói quen dùng cơm hộp, như một cách thức tiết kiệm thời gian trong đời sống công nghiệp hối hả này.

Chính sự chăm chút tỉ mẩn để tạo ra những hộp Bento xinh xắn, bắt mắt đã đem đến những sắc màu và niềm vui cho cuộc sống tất bật của người Nhật. Loại hình cơm hộp này có thể tạm chia thành hai loại – Bento truyền thống và bento hiện đại – nhưng dù là loại gì đi chăng nữa, những hộp cơm Nhật Bản vẫn luôn toát lên vẻ đẹp vô cùng sống động.

Shokado Bento

Từ thời phong kiến, rất nhiều loại Bento đã xuất hiện, nhưng Shokado Bento là kiểu cơm hộp phổ biến và bền vững với thời gian hơn cả. Hộp Shokado có thể mang nhiều hình dáng khác nhau, nhưng nhất thiết phải làm từ gỗ sơn mài đen bóng, có viền hoặc hình vẻ trang trí màu đỏ. Ngay từ hình dáng chiếc hộp bên ngoài, Shokado đã toát lên nét đẹp sang trọng và trang nhã.

Hộp Shokado có nhiều ngăn, và nguyên tắc để “tổ chức” một Shokado Bento đúng điệu là cơm, thịt cá, rau xanh và súp phải để riêng biệt trong từng ngăn, thuận tiện trong việc ăn uống cũng như phân bổ khẩu phần dinh dưỡng cho hợp lý. Shokado Bento là dạng cơm hộp “mẫu mực” mà người lớn tuổi và tầng lớp trí thức cao ở Nhật Bản rất ưa chuộng bởi sự quy củ ngăn nắp được thể hiện ngay trong một bữa ăn đơn giản.

Khác với Shokado Bento, Hinomaru lại là kiểu Bento vô cùng đơn giản, đơn giản đến mức độ… hài hước. Tên “thân mật” của Himomaru chính là cơm quốc kì, vì hộp Hinomaru chỉ có toàn cơm trắng với một quả mơ muối đỏ tươi bên trên, trông giống như lá cờ Nhật Bản. Hinomaru ra đời từ đời sống cực khổ của người lao động bình dân, từ tình trạng thiếu thốn của nước Nhật những năm chiến tranh và hậu chiến. Nhắc đến Hinomaru, người ta không chỉ nghĩ tới món cơm hộp giản tiện bậc nhất mà còn là một nét văn hóa, một khía cạnh trong đời sống cũng như lịch sử Nhật Bản.

Hinomaru – Cơm “quốc kỳ”

Trái với vẻ hơi cứng nhắc của Bento truyền thống, Bento hiện đại mang nét đẹp rực rỡ, vui nhộn và vô cùng thú vị, cũng chính những hộp Bento ngộ nghĩnh này làm cho nghệ thuật cơm hộp của Nhật nổi tiếng khắp thế giới

Người Nhật tạm chia Bento hiện đại thành hai loại: Kyaraben (cơm hộp có tạo hình những nhân vật nổi tiếng, dễ thương, ngộ nghĩnh), và Oekakiben (cơm hộp trang trí rất công phu, hình thức như một bức tranh phong cảnh).

Với tạo hình những nhân vật đáng yêu, Kyaraben phổ biến và được giới trẻ yêu thích hơn cả. Các món ăn trong Kyaraben được nhào nặn, trang trí thành các nhân vật nổi tiếng trong truyện tranh, hoạt hình, chương trình thực tế… Từ chú mèo máy Doreamon, nàng mèo diệu đà Hello Kitty, Pikachu xinh xắn hay thần rừng Totoro “lơ ngơ”, tất cả đều xuất hiện trong Kyaraben. Một nhân vật được coi là cực là đáng yêu và ảnh hưởng sâu sắc tới đời sống Nhật Bản là khi nhân vật ấy bước vào những hộp Kyaraben cho trẻ em và thanh thiếu niên.

Kyaraben Bento vui nhộn nhiều màu sắc

Song không vì thế mà Oekakiben lại trở nên kém cạnh. Khác với vẻ vui nhộn nhắng nhít của Kyaraben, Oekakiben có ngoại hình rất nữ tính mềm mại, và sự kì công thuộc hàng bậc nhất. Chỉ từ những nguyên liệu hết sức bình thường, Oekakiben có thể biến cơm trắng thành cánh đồng hay bầu trời, trứng cuộn hay xúc xích thành những đóa hoa… tạo nên một bức tranh thiên nhiên rực rỡ với 4 mùa xuân, hạ, thu đông.

Oekakiben Bento mềm mại nữ tính

Nhìn nhận một cách khách quan, cơm hộp xuất hiện trong bất kì nền ẩm thực nào trên thế giới. Nhưng với riêng Nhật Bản, người dân xứ anh đào đã nâng tầm những hộp cơm nhỏ bé tầm thường lên nghệ thuật trang trí và trình bày món ăn. Việc “làm đẹp” cho Bento không chỉ có ý nghĩa giải trí thông thường, mà còn thêm chút sắc màu tươi vui, sống động cho mỗi bữa ăn vội vàng, là một cách để người dân Nhật truyền tải cái đẹp văn hóa vào những góc đời bình dị nhất.