Lãi suất âm có ý nghĩa ra sao với kinh tế Nhật Bản?

Nhiều người Nhật Bản sẽ tìm kiếm đáp án cho câu hỏi trên ở châu Âu, nơi mà một số ngân hàng trung ương, bao gồm cả Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB), đã áp dụng lãi suất âm. Hồi tháng 12.2015, khi ECB tiếp tục hạ lãi suất huy động, tờThe Wall Street Journal đã kiểm tra tác động của lãi suất âm đối với khu vực sử dụng đồng tiền chung châu Âu (eurozone) cùng ba nước láng giềng khác là Thụy Điển, Đan Mạch và Thụy Sĩ.

Tờ báo khi đó viết: “Cuộc phiêu lưu trong vùng lãi suất tiêu cực của châu Âu mới chỉ bắt đầu và còn cách đích đến khá xa. Lãi suất tiêu cực mà ECB áp dụng giúp làm giảm giá trị đồng euro (EUR), lạc quan hóa mọi chuyện đối với nhà xuất khẩu châu Âu và hàng hóa của họ vì chúng trở nên rẻ hơn trong mắt người mua nước ngoài. Tuy nhiên nền kinh tế châu Âu vẫn tăng trưởng rất thấp và lạm phát vẫn mắc kẹt ở mức gần 0”.

Nhiều nội dung trên đây nghe có vẻ quen thuộc đối với những nhà quan sát kinh tế Nhật Bản lâu năm. Quốc gia Đông Á đã và đang chật vật với tăng trưởng yếu cùng lạm phát thấp, mặc cho một chương trình mua tài sản lớn đã được thiết kế nhằm kích thích kinh tế. Giống như ECB, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) cũng muốn làm yếu nội tệ. Yen Nhật giảm giá sẽ thúc đẩy lạm phát, tạo động lực cho xuất khẩu.

Song liệu đồng tiền yếu đi sẽ tạo ra tác động như mong muốn? Còn lãi suất âm có đủ sức để kích thích kinh tế? Bằng chứng từ những gì châu Âu đã và đang trải qua cho thấy con đường sắp tới của BOJ có thể khó khăn.

Về lý thuyết, lãi suất âm khuyến khích cho vay, kích thích người dân và doanh nghiệp chi tiêu thay vì giữ tiền. Tuy nhiên cho đến nay, kết quả thực tế không mấy khả quan. Cho vay ngân hàng chỉ tăng khiêm tốn ở eurozone, giúp phục hồi kinh tế chậm và ổn định nhưng lạm phát vẫn chưa trở lại. Giá cả tiêu dùng chỉ tăng 0,1% trong tháng 11.2015. ECB hiện đặt mục tiêu lạm phát dưới 2%.

Châu Âu cũng cho thấy bài học về tác động dây chuyền của chính sách mà BOJ đang đi theo. Động thái hạ lãi suất của ECB đẩy các nền kinh tế láng giềng xa hơn vào con đường áp dụng lãi suất tiêu cực, với các thành quả không rõ ràng và một số tác dụng phụ không mong muốn.

Ở Thụy Sĩ, ngân hàng trung ương từ lâu cố gắng giữ franc Thụy sĩ không tăng quá nhiều so với EUR bằng cách bơm thêm franc và dùng chúng để mua EUR. Song đầu năm 2015, chương trình này đã dừng lại. Sau đó, để hỗ trợ các nhà xuất khẩu, Thụy Sĩ áp dụng lãi suất âm, khiến việc giữ đồng tiền bớt hấp dẫn hơn. Tuy vậy, franc vẫn tăng giá và đến nay đã bước vào phạm vi ổn định với mức giá trị so với euro tăng 11% so với trước đó.

Đan Mạch và Thụy Điển cũng có động thái tương tự. Lãi suất dưới 0 ở hai nước này làm tăng giá nhà, làm dấy lên lo ngại về bong bóng ở các thành phố lớn. Giá trung bình của một căn hộ Đan Mạch tăng 8% trong nửa đầu năm 2015 còn chi phí căn hộ Thụy Điển cao hơn 16% so với một năm trước.

Lãi suất tiêu cực đi kèm với một bất lợi: Lãi suất âm khiến các nhà băng Đan Mạch mất hơn 1 tỉ kroner, tương đương 145 triệu USD, trong năm nay. Những nền kinh tế này chứng kiến một loạt hậu quả khác, từ chuyện doanh nghiệp Đan Mạch nộp thuế sớm để tránh giữ tiền mặt đến ngân hàng Thụy Sĩ thu phí của khách hàng gửi tiền.

Jes Asmussen, chuyên gia kinh tế về Đan Mạch tại ngân hàng Handelsbanken cho hay ông không nghĩ đã có nước cuối cùng tham gia xu hướng này. “Lãi suất tiêu cực không có trong sách giáo khoa khi tôi được đào tạo làm một nhà kinh tế. Song đó là thế giới mà chúng ta đang sống hiện tại, và tình hình này chưa kết thúc”, ông Asmussen nói.